THÁO DỠ

Một từ tiếng Anh khá dài, đến 20 chữ cái: Deterritorialization, tạm gọi là Tháo Dỡ, một khái niệm quan trọng của D&G.

Tham khảo bài của Larval Subjects, Phan Biên dịch:

http://larvalsubjects.wordpress.com/...torialization/

THÁO DỠ. 

Trong nhiều năm tôi đã bị mê hoặc bởi bộ ba tháo dỡ, tái lập và vùng đất. Sự thật phải được kể, khi tôi lần đầu chạm trán những khái niệm này tôi đã bị đẩy lùi. Tôi nhận thấy rằng ngôn ngữ là để thức thời và đã hiểu “tháo dỡ” là qui về ý niệm lãng mạn nào đó, “thoát khỏi” một vùng đất chẳng hạn. Trong khi quả thực có những yếu tố này trong tư tưởng của Deleuze và Guattari, khái niệm này , tôi tin như vậy, thâm sâu hơn nhiều. Đối với tôi, khái niệm này thực sự được thực hiện khi, ở nơi nào đó trong cuốn Một nghìn Cao Nguyên, tôi bắt gặp ghi chú của Deleuze va Guattari, rằng “một câu lạc bộ là một chi nhánh được tháo dỡ”. Vùng đất của một chi nhánh là, dĩ nhiên, một cái cây. Nhánh đó phục vụ chức năng trải rộng những chiếc lá qua một khu vực nhằm bắt lấy ánh nắng. Có lẽ định nghĩa tốt nhất về tháo dỡ là giải ngữ cảnh (decontextualization) một cái gì đó, hoặc ăn trộm một mẫu mật mã rồi sau đó đặt nó ở một nơi khác. Ở đây “mật mã” được hiểu là chất liệu được hình thành nhằm phục vụ một chức năng riêng biệt. Khi mật mã bị đánh cắp, nó bị phân chia và cách li khỏi môi trường hay vùng đất nguyên thủy, được giải phóng khỏi chức năng nguyên thủy của nó, và sau đó được đặt vào một vùng đất mới. Khi nhánh bị tách biệt khỏi cây nó trở thành một cái gì đó khác nữa, nó sẽ đảm nhiệm những chức năng khác, như thế nó đã bị tháo dỡ khỏi vùng đất nguyên thủy của nó (chức năng thu nhặt ánh nắng trong quá trình quang hợp) và tái lập ở một nơi khác (chức năng gây chiến tức bạo lực). Tháo dỡ vì thế tiếp diễn qua phép trừ. Như Deleuze và Guattari nhận xét trong tiêu luận về thân rễ nổi tiếng của họ, tháo dỡ là “…bắt đầu bằng chọn lựa tức cách li…” (13).

Do đó, chẳng hạn, Deleuze va Guattari sẽ viết rằng “cá sấu không tái sinh một thân cây, khác nào nói con tắc kè tái sinh các sắc màu xung quanh nó. Con Báo Hồng chẳng bắt chước gì cả, nó chẳng tái sinh cái gì cả…” (11). Những gì cá sấu và tắc kè làm là chôm một mẫu mật mã – chất liệu được thù hình – cá sấu chôm cấu tạo của vỏ cây, tắc kè chôm các mẫu màu. Các mật mã luôn mang tính chức năng. Vỏ cây phục vụ một chức năng riêng biệt của cây, màu xanh của lá phục vụ chức năng riêng biệt của lá tức là một chức năng lưỡng sản như quang hợp. Khi đánh cắp một mẫu mật mã, phảm chất được tách khỏi chức năng và đảm nhiệm một chức năng mới cho những động vật trên. Không có sự đại diện, sự giống nhau, hoặc bắt chước nào mà đúng hơn là việc lập thành một tập hợp chức năng mới.

Đọc tiếp!

Khái niệm tháo dỡ đã được báo hiệu trước trong chương Logic của Giác quan, trong đó Deleuze nói về kịch câm liên quan đến sự kiện thuần túy và phân biệt sự kiện thuần túy với những gì đang xảy ra. Sự kiện, như Deleuze hiểu, không phải là những gì đang xảy ra, mà đúng hơn là ý thức vốn có trong nó đang xảy ra. Kịch câm cho phép chúng ta hiểu đúng những gì Deleuze có thể đã có trong tâm trí bằng sự khác biệt giữa sự kiện và cái đang xảy ra. Mọi người, dĩ nhiên, ghét những điệu bộ, thế cái gì là điệu bộ nếu không là nghệ sĩ của một sự kiện thuần túy? Vì điệu bộ bị đày đọa bởi mưa và gió, không có gió, không có ô dù, không có mưa. Điệu bộ tháo dỡ sự kiện khỏi cái đang xảy ra, khỏi sự phối hợp hành động, khỏi ngữ cảnh tức vùng đất của nó, biến đổi thành biểu đạt thuần túy. Điệu bộ hướng kẻ chứng kiến vào khả năng tháo dỡ bất tận tức khả năng đánh cắp các mẫu mật mã từ ngữ cảnh mà nó tồn tại trong đó. Điệu bộ không phải là bắt chước, đúng hơn là giải phóng một tác động thuần túy – khả năng hành động và bị tác động – từ vùng đất của nó cho đến khi nó có thể rơi vào mọi loại vùng đất mới và khác biệt.

Ở đây, tôi tin rằng, chúng ta đương đầu với lí do căn bản phía sau khăng khăng bất tận của Deleuze và Guattari, rằng con thú “đang trở thành-thú” không phải là một sự bắt chước các con thú. Nếu, trong Chống Ơ-đíp (Anti-Oedipus), họ quá phiền toái bởi diễn giải của Melenie Klein về chứng “sợ thành ngựa” của cậu bé Little Hans, thì ở đây là do Klein liên tục theo dấu chứng “sợ thành ngựa” của bé Hans tội nghiệp dẫn đến mô hình về sự giống nhau: đầu tiên là giống những con ngựa và sau đó là giống hình dáng của cha và sự vắng mặt việc cắt thiến. Những gì Klein từ chối giải thích là chứng "sợ thành ngựa" của bé Hans là một sự tháo dỡ, và sáng chế, cho phép cậu bé thoát khỏi một tình huống không thể chịu nổi và phát minh ra một hình thức sống mới cho chính mình. Quả thực, những diễn giải của bà đã tích cực làm gián đoạn và thực hiện chức năng nhằm cư trú trong cơ cấu của hình thức sống mới này.

Trong kết nối này, chúng ta đối đầu với gốc rễ đằng sau những mô tả của Deleuze và Guattari về tiềm thức như là một nhà hát và như một nhà máy. Trong ngữ cảnh này, nhà hát là một môi trường biểu đạt mà nó không ngừng nỗ lực theo dấu những cơ cấu của tiềm thức ngược về một mô hình nào đó: một cấu trúc gia đình. Những diễn giải về tiềm thức dựa trên mô hình nhà hát đúng là thuần hóa những cơ cấu của tiềm thức, tái lập chúng vào cấu trúc gia đình. Quan hệ của một người với người chủ trở thành quan hệ với mẹ hay cha. Một cách tương phản, nhà máy là một cái gì đó sản xuất một cái gì đó khác với chính nó. Deleuze và Guattari đánh giá cao Freud và Lacan khi họ khẳng định rằng triệu chứng là một giải pháp cho một vấn đề. Mục đích của họ là thám sát cách mà trong đó triệu chứng, các cơ cấu của tiềm thức đều là những tháo dỡ sáng tạo nhằm nỗ lực giải quyết một bế tắc về phức khoái (jouissance) cá biệt sản sinh một khả năng mới của sinh tồn. Thay vì cư trú, triệu chứng lần ngược về một loại kịch nghệ gia đình nào đó, họ thừa nhận một lối tiếp cận triệu chứng thiết thực, tự vấn xem nó là loại máy gì, nó đang làm gì, nó hoạt động như thế nào và những khả năng mới gì nhằm cung ứng cho cơ quan. Đấy là tại sao họ cấm nghệ thuật diễn giải. “Không diễn giải, không tìm kiếm thụ-hiệu, không đòi hỏi nó có nghĩa gì”, họ nói, “mà nên hỏi nó làm gì!”.

Và ở đây chúng tôi cũng có thể thấy rõ bản chất văn học. Deleuze và Guattari chất đống những khinh khi bất tận bằng ý tưởng cho rằng văn chương và việc viết giống với thế giới tức cố gắng mô hình hóa thế giới. Đúng hơn, đối với Deleuze và Guattari, văn chương không đơn giản là nói về một cái gì đó, nó là một cái gì đó. Nó là một cỗ máy đã, như cá sấu và kịch câm, tháo dỡ những yếu tố nhất định của thế giới và nó hoạt động như một cỗ máy móc nối với tất cả các loại máy khác – sinh lí học, xúc cảm, xã hội, bộ máy quan chức, v.v – hoat động giống một xưởng máy nhằm sản xuất những hiệu ứng nhất định. Cũng giống như kịch câm, văn học giải thoát những sự kiện thuần túy và tách biệt chúng khỏi những biến cố của chúng. Nó tiến triển bằng cách chọn lọc và cách li. Trong tiến trình này, như bất cứ xưởng máy tốt nào, nó sản xuất một cái gì đó mới bằng phép trừ và trở thành một thực thể tự nó hành động trong thế giới.

(ảnh từ nét)